Этимологиясы

Өзбек ысымдын келип чыгышы тууралуу так маалыматтар жок. Ысымдын келип чыгышы көптөгөн тарыхчылардын ортосунда талаш жараткан тема болуп саналат. Биринчи божомол боюнча, Өзбек ысымы түрк элдеринин уламыштагы атасы Огуз Бек/Хан/Каандын атынан келип чыгып, кийин Өзбек деген атка айланган. Экинчи божомол боюнча бул ысым Алтын Ордо ханы Өзбек хандын (1282–1341) атынан алынган. Бирок бул божомол көптөгөн тарыхчылар тарабынан катуу түрдө четке кагылат. Мунун негизги себеби – Өзбек хандан мурун да Өзбек ысымын алган адамдар жашаган. Мисалы, Элдегиздер сулаласынан чыккан Өзбек Музаффар (1210–1225) Алтын Ордо ханы Өзбек хандан бир топ жыл мурда жашаган. Жалпысынан бул ысым «өз» (өзү) + «бек» (бек, мырза) сөздөрүнөн түзүлүп, «өзүнө бек», башкача айтканда көз карандысыз, өз тагдырынын ээси деген маанини билдирет. Ошондой эле бул – Борбордук Азияда жашаган өзбек элинин аталышы.

Жайылган аймактар

Өзбек ысымы негизинен Түркия Республикасы аймагында кездешет. Өзбекстандын жергиликтүү калкы өзбек элине таандык болгонуна карабастан, бул ысым бул аймактарда дээрлик кездешпейт. Бул макаланын автору жана Өзбекстанда жашаган адам катары, мен эч качан Өзбек аттуу кишини жолуктурган эмесмин.

Мааниси

Бул ысым көз карандысыздык, эрдик, эркиндик, улуттук намыс жана өздүк аң-сезим сыяктуу түшүнүктөрдү камтыйт. Баласына Өзбек деген ысым койгон адам, сөзсүз, өз элинин салтына жана тарыхына берилгендиги менен айырмаланат.

Статистикасы

Өзбекстан жана ага жакын аймактарда бул ысым салыштырмалуу сейрек кездешет, бирок тарыхый жана символдук мааниге ээ болуп, көз карандысыздык менен улуттук өздүктүн символу катары маанилүү орунга ээ. Интернеттеги айрым бейрасмий маалыматтарга ылайык, Түркияда бул ысымга ээ болжол менен 1000 киши бар жана алардын эч киминин азыркы өзбек элине түздөн-түз тиешеси жок.

Түрлөрү

Өзбекхан, Өзбег

“Түркі есімдерi” санатында табылған есімдер саны: 48