Өзбек

Этимологиясы

Өзбек есімінің шығу тегі туралы нақты мәліметтер жоқ. Есімнің шығу тегі көптеген тарихшылар арасында даулы тақырып болып табылады. Бірінші жорамал бойынша, Өзбек есімі түркі халықтарының аңыздағы атасы Оғыз Бек/Хан/Қағанның есімінен шыққан, кейіннен Өзбек атауына айналған. Екінші жорамал бойынша бұл есім Алтын Орда ханы Өзбек ханның (1282–1341) есімінен алынған. Алайда бұл жорамал көптеген тарихшылар тарапынан қатаң түрде теріске шығарылады. Бұның басты себебі – Өзбек ханға дейін де Өзбек есімін иеленген адамдардың өмір сүргендігі. Мысалы, Елдігіздер әулетінен шыққан Өзбек Мұзаффар (1210–1225) Алтын Орда ханы Өзбек ханнан көп жыл бұрын өмір сүрген. Жалпы алғанда бұл есім «өз» (өзі) + «бек» (бек, мырза) сөздерінен құралған, «өзіне бек», яғни тәуелсіз, өз тағдырының қожайыны деген мағынаны білдіреді. Сондай-ақ бұл – Орталық Азияда өмір сүретін өзбек халқының атауы.

Таралу аймақтары

Өзбек есімі негізінен Түркия Республикасы аумағында кездеседі. Өзбекстанның байырғы халқы өзбек ұлтына жатқанына қарамастан, бұл есім бұл өңірлерде дерлік кездеспейді. Осы мақаланың авторы әрі Өзбекстанда тұратын адам ретінде, мен ешқашан Өзбек есімді адамды кездестірген емеспін.

Маңызы

Бұл есім өз бойында тәуелсіздік, ерлік, бостандық, ұлттық мақтаныш және өзіндік болмыс сияқты ұғымдарды қамтиды. Баласына Өзбек есімін қойған адам, сөзсіз, халқының дәстүрі мен тарихына адалдығымен ерекшеленеді.

Статистикасы

Өзбекстан мен оған жақын өңірлерде бұл есім салыстырмалы түрде сирек кездеседі, бірақ тарихи және символдық маңызға ие болып, тәуелсіздік пен ұлттық болмыстың нышаны ретінде маңызды орын алады. Интернеттегі кейбір бейресми деректерге қарағанда, Түркияда осы есімді иеленген шамамен 1000 адам бар және олардың ешқайсысының қазіргі өзбек халқына тікелей қатысы жоқ.

Түрлері

Өзбекхан, Өзбег